काठमाण्डौ । आर्थिक संकटको सामना गरिरहेको पाकिस्तानको अवस्था दिनानुदिन नाजुक बन्दै गएको छ। अहिलेसम्म उनले ठूलो आर्थिक सहयोग पाउन सकेका छैनन्। पाकिस्तान सरकारले यो कठिन परिस्थितिबाट बाहिर निस्कन हरसम्भव प्रयास गरिरहेको छ तर लगातार असफल भइरहेको छ। 

एक अर्थशास्त्रीले पाकिस्तानी अर्थतन्त्रको कमजोर सासलाई नियन्त्रण गर्ने एउटा राम्रो उपाय सुझाव दिएका छन्। उनले पाकिस्तान सरकारले तत्काल ५ हजार रुपैयाँ दरको नोट बन्द गर्नुपर्ने बताएका छन्।

बिजनेस टुडेको रिपोर्टका अनुसार पाकिस्तानका अर्थशास्त्री अम्मर खानले वर्तमान आर्थिक संकटबाट बाहिर निस्कन पाकिस्तानले आफ्नो ५ हजार रुपैयाँको नोटको चलन बन्द गर्नुपर्ने सुझाव दिएका छन्। खानको भाइरल पोडकास्टमा उनले यो सूत्रले भारतमा निकै काम गरेको र यो कदमले कर संकलनमा पनि वृद्धि भएको बताएका छन्। नोभेम्बर २०१६ मा भारतले ५०० र १ हजार रुपैयाँ दरका नोटहरु चलनबाट हटाएको थियो।

५ हजार रुपैयाँको नोट पाकिस्तानको सबैभन्दा मूल्यवान मुद्रा हो। पाकिस्तानजस्तो आर्थिक संकट आएमा देशको सबैभन्दा ठूलो मुद्रालाई चलनबाट बाहिर निकाल्नुपर्ने अर्थशास्त्रीहरु सामान्यतया विश्वास गर्छन्। किनकि अधिकांश थोक पैसा यस प्रकारको मुद्रामा मात्र राखिएको छ। पाकिस्तान सरकारले ५ हजार रुपैयाँको नोट बन्द गरेमा जनताले सटहीका लागि जम्मामा राखिएको पैसा बाहिर निकाल्ने सम्भावना छ। यसले बजारमा नगद प्रवाह बढाउन सक्छ।

अम्मर खानले आफ्नो पोडकास्टमा भनेका छन् कि पाकिस्तानी अर्थतन्त्रमा लगभग ८ ट्रिलियन रुपैयाँ बिना अनुसन्धान चलिरहेको छ। यो नगदले देशमा उपभोग बढाउने काम गरिरहेको छ। जब कि यसले कुनै प्रकारको कर पाएको छैन। यही कारणले गर्दा आर्थिक संकटले घेरिएको मुलुकमा निरन्तर मुद्रास्फीति बढाउन यो पैसाले महत्वपूर्ण भूमिका खेलिरहेको छ। 

खानाले पाकिस्तानमा अधिकांश कारोबार नगदमा मात्र हुने गरेको बताए। जब कि पाकिस्तानले अमेरिकी डलरमा आयात गर्छ। यस अवस्थामा यसको कुनै लेखाजोखा छैन।

ती पाकिस्तानी अर्थशास्त्रीले यी ५ हजार दरका नोटको कुनै काम नभएको तर्क गरेका छन्। पाकिस्तानका बैंकहरुमा नगदको समस्या छ र ऋण दिन नसक्नुको प्रमुख कारण यही हो। खानले ५ हजार रुपैयाँका रुपमा चलनमा रहेका ८ ट्रिलियन रुपैयाँ देशका बैंकहरुमा फिर्ता गरिएमा अचानक बचत हुने पैसा आफूसँग उपलब्ध हुने बताए। जसले आर्थिक संकटबाट मुक्ति पाउन सहयोगी हुनेछ।

जुनसुकै देशमा नोटबंदीको निर्णयको विरोध हुन्छ। भारतमा पनि देखिएको थियो। अम्मर खानले पनि आफ्नो पोडकास्टमा यो कुरा उल्लेख गरेका छन्। पाकिस्तानमा ५ हजार दरका नोट बन्द गर्नुपर्नेमा जोड दिँदै उनले विरोध हुने भए पनि यस्ता नोट प्रायः ठूला मान्छेसँग मात्र हुने भएकाले सर्वसाधारणलाई समस्या नपर्ने बताए।

आर्थिक अवस्थाका कारण पाकिस्तानले हालसम्म विश्वबाट अर्बौं रुपैयाँ ऋण लिएको छ। पाकिस्तानको कुल ऋण र दायित्व ६० खर्ब पाकिस्तानी रुपैयाँभन्दा बढी छ। यो देशको जीडीपीको ८९ प्रतिशत हो। यही बेला यो ऋणको करिब ३५ प्रतिशतमात्र चीनको छ। यसमा चीनको सरकारी वाणिज्य बैंकहरुको ऋण पनि समावेश छ। 

पाकिस्तानले चीनसँग ३० अर्ब डलर ऋण तिर्न बाँकी छ। जुन २०२२ को फेब्रुअरीमा २५.१ बिलियन डलर थियो।

भारतको कुरा गर्ने हो भने यहाँको सबैभन्दा ठूलो मुद्रा २ हजार रुपैयाँ हो। यो सन् २०१६ मा १ हजार रुपैयाँको नोट बन्द भएपछि सुरु भएको थियो। भारतमा २ हजार रुपैयाँको नोटबाट करिब २० किलो पीठो किन्न सकिन्छ। 

त्यस्तै अहिले पाकिस्तानमा ४० किलो पीठो पाकिस्तानको सबैभन्दा ठूलो नोट ५ हजार रुपैयाँमा किन्न पाइन्छ। तर, यदि डलरको तुलनामा दुवै देशको मुद्राको मूल्यांकन गर्ने हो भने १ डलरबराबर ८१.७६ भारतीय रुपैयाँ र २८४.१३ पाकिस्तानी रुपैयाँ हुन आउँछ। –एजेन्सी