डा. रामेश्वर खनाल अर्थमन्त्री बन्दै, प्यारालाइज्ड अर्थतन्त्रले पाउने भो अनुभवी डाक्टर

काठमाण्डौ । सुशीला कार्की नेतृत्वको अन्तरिम सरकारको अर्थमन्त्रालयको बागडोर सर्वत्र चर्चा गरिएका र जनस्तरबाटै माग भएका चर्चित अर्थविद् डा. रामेश्वर खनालले सम्हाल्ने करिब टुङ्गो लागेको छ ।  

प्रधानमन्त्रीनिकट स्रोतहरुले पूर्व अर्थसचिव समेत रहेका अनुभवी अर्थशास्त्री खनालले समेत अर्थमन्त्रीमा आफूलाई नियुक्ति गर्ने कार्कीको प्रस्ताव स्वीकार गरिसकेका पुष्टि गरेका छन् ।  

जेनजी आन्दोलनका क्रममा अराजक समूहको तोडफोड र आगजनीबाट मुलुकको प्रमुख प्रशासकीय केन्द्र तहसनहस भएको छ । निजी क्षेत्रमाथि समेत उत्तिकै अत्यासलाग्दो आक्रमणका घटना भएका छन् । सरकार र निजी क्षेत्रतर्फ गरी अरबौंको क्षति भएर मुलुकको अर्थतन्त्र नै थला पर्ने अवस्थामा पुगेको बेला अर्थमन्त्रालयको बागडोर सम्हाल्नसक्ने कुशल व्यक्तिको खोजी भइरहेको थियो । निकै अनुभवी अर्थशास्त्री खनालले त्यो अवसर प्राप्त गर्ने भएका हुन् ।  

त्यसो त आजै विभिन्न सञ्चारमाध्यमहरुबाट राष्टिय स्वतन्त्र पार्टीका उपसभापति डा. स्वर्णिम वाग्ले समेत अर्थमन्त्री बन्नसक्ने भन्दै समाचारहरु आएका थिए । ती समाचार आएपछि भ्रम फैलिएको भन्दै डा. वाग्लेले केहीबेरअघि एउटा पोस्ट सामाजिक सञ्जालमा सार्वजनिक गरेका थिए । जहाँ उनले आफ्नो पार्टीका कोही पनि जिम्मेवार नेता मन्त्री बन्ने दौडमा नरहेको प्रष्ट पारेका थिए । उनले भावी अर्थमन्त्रीमा डा. रामेश्वर खनाललाई समर्थन गर्ने बताएका थिए । 

खनालसँगै पहिलो चरणमा मन्त्री बनाउनेहरुको सूचीमा कुलमान घिसिङको नाम समेत बाहिर आएको छ । घिसिङलाई प्रधानमन्त्री कार्कीले उर्जामन्त्री बनाउन चाहेकी छिन् । आज(आइतबार) दिनभरको निकै लामो छलफलपछि घिसिङ समेत अन्तरिम मन्त्रि परिषदमा सहभागी हुन राजी भएका बताइएको छ । घिसिङलाई भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात र सहकारी विकास मन्त्रालयको जिम्मेवारी समेत दिइने तयारी गरिएको छ ।   

यस्तै, काठमाण्डौ महानगरपालिकाका मेयर बालेन्द्र साह(बालेन शाह)का कानूनी सल्लाहकार ओमप्रकाश अर्याललाई समेत पहिलो चरणमै मन्त्रि बनाउने प्रधानमन्त्री कार्कीको चाहना रहेको छ । उनलाई कानूनमन्त्री बनाउने उनको इच्छा भए पनि अर्यालले अन्तरिम मन्त्रिपरिषदमा बस्ने कि ६ महिनापछिको ताजा जनादेशका आधारमा सांसद भएर आई काम गर्ने भन्ने विषयमा निर्णय दिन नसक्दा कुरा अड्किएको छ ।  

अर्थमन्त्री बन्न लागेका खनाल को हुन् ?

डा. रामेश्वर खनाल नेपालका प्रख्यात अर्थशास्त्री तथा पूर्व अर्थसचिव हुन्। उनी इमानदार र कुशल प्रशासकका रूपमा नेपालको सरकारी सेवामा चिनिन्छन्।  

यसअघि उनी विष्णु पौडेल अर्थमन्त्री भएको समयमा उच्चस्तरीय आर्थिक सुधार सुझाव आयोगका अध्यक्षको भूमिकामा रहँदै आर्थिक नीतिहरूमा महत्वपूर्ण योगदान दिइरहेका थिए। उनैको आयोगले दिएका अर्थतन्त्र सुधारका अजेण्डाहरु कार्यान्वयन गर्दै जाँदा कोभिडपछि सुस्ताएको अर्थतन्त्रमा सुधार देखिन थालेको थियो ।  

उनले सो क्रममा नेपालको अर्थतन्त्र सुधारका लागि सार्वजनिक खर्च पुनरवलोकन, सहकारी बचत फिर्ता, वित्तीय समावेशीकरण जस्ता सुझावहरु दिएका थिए ।  

उनले वित्तीय साक्षरता र समावेशीकरणको महत्व बारेमा पनि जोड दिएका छन्। ग्रामीण र दुर्गम क्षेत्रका जनतालाई अनौपचारिक वित्तीय स्रोतबाट मुक्त गर्न आवश्यक सुधारहरूको सुझाव दिएका छन्।

डा. रामेश्वर खनालको जन्म तनहुँमा भएको हो। उनले अर्थशास्त्रमा उच्च शिक्षा प्राप्त गरेका छन्। उनको शैक्षिक पृष्ठभूमिले उनलाई सरकारी सेवामा प्रवेश गर्न मद्दत गरेको थियो। उनी नेपालको अर्थतन्त्र र वित्तीय नीतिहरूमा गहिरो ज्ञानका धनी व्यक्ति हुन्।

डा. खनालले नेपाल सरकारको अर्थ मन्त्रालयमा लामो समय सेवा गरेका छन्। उनी पूर्व अर्थसचिवको पदमा रहँदा उनले धेरै आर्थिक नीतिहरूको कार्यान्वयनमा महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरे। उनको कार्यकालमा उनलाई इमानदार र कुशल कर्मचारीका रूपमा चिनिन्थ्यो।

एक पटक, तत्कालीन अर्थमन्त्री भरतमोहन अधिकारीको अनुचित दबाबका कारण उनले रहस्यमय तरिकाले अर्थसचिवको पदबाट राजिनामा दिएका थिए। यो घटनाले संसदमा पनि चर्चाको विषय बनेको थियो। तर, राजिनामा पछि पनि उनी मिडिया र आर्थिक वृत्तमा सक्रिय रहे। उनले अर्थसचिव हुँदा बजेट निर्माण, कर प्रणाली सुधार, सार्वजनिक खर्च व्यवस्थापन, वित्तीय अनुशासन, र पारदर्शिता बढाउने अभियानलाई अगाडि बढाएका थिए।

राजिनामा पछि डा. खनालले विभिन्न आर्थिक विश्लेषण र सल्लाहमा योगदान दिए। उनी अर्थमन्त्रीहरूका लागि अर्थशास्त्र बुझ्ने व्यक्ति हुनु पर्ने आवश्यकता बारेमा बारम्बार जोड दिँदै आएका छन्।

उनको कार्यशैली व्यावहारिक, पारदर्शी र दीर्घकालीन सुधारतर्फ उन्मुख मानिन्छ। विशेषगरी कर प्रशासनमा सुधार ल्याउने, नीतिगत स्पष्टता दिने र निजी क्षेत्रसँग सहकार्यमा काम गर्ने खनालको नेतृत्व प्रशंसनीय मानिन्छ।

खनालले विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय संस्थामा परामर्शदाताको रूपमा समेत काम गरेका छन्। उनी विश्व बैंक, एशियाली विकास बैंक लगायतका संस्थासँग आबद्ध भई नीति निर्माण तथा कार्यान्वयनमा विशेषज्ञ राय दिने काममा संलग्न रहँदै आएका छन्।

डा. खनालले आर्थिक नीतिसम्बन्धी दर्जनौँ लेख, अनुसन्धान र कार्यपत्र प्रस्तुत गरेका छन्। उनका लेखहरूमा विकास वित्त, कर प्रणाली, आर्थिक प्रशासन, र सार्वजनिक नीति मुख्य विषयवस्तु हुन्छन्। उनी नेपालका विश्वविद्यालय र थिङ्क ट्याङ्क संस्थामा अध्यापन तथा व्याख्यान दिने रेस्पेक्टेड स्कलरका रूपमा पनि चिनिन्छन्।