रिलायन्स स्पिनिङ मिल्सको आईपीओ प्रकरण: क्रोनी पुँजीवादको ज्वलन्त उदाहरण

-रविन कँडेल

 

नेपालको पुँजी बजारमा रिलायन्स स्पिनिङ मिल्सको आईपीओ प्रकरणले वित्तीय आतंकवादको कुरूप अनुहारलाई स्पष्ट रूपमा उजागर गरेको छ। यो केवल एउटा कम्पनीको शेयर निष्कासनको कथा होइन, बरु शक्तिशाली व्यापारिक घराना, राजनीतिक संरक्षण र नियामक निकायहरूबीचको अपवित्र गठजोडको एक दर्दनाक प्रतिबिम्ब हो। गोल्यान ग्रुपअन्तर्गतको यो कम्पनीले बुक बिल्डिङ विधिबाट आईपीओ निष्कासन गर्दा उठेका विवादहरूले नेपालको अर्थतन्त्रमा व्याप्त क्रोनी पुँजीवादको गहिरो जरा देखाउँछ, जहाँ नियमहरू निजी स्वार्थका लागि मोडिन्छन्, र सर्वसाधारणको विश्वासलाई कुल्चेर मुठ्ठीभर अभिजातहरू मोटाउँछन्।

प्रकरणको पृष्ठभूमि र विवादको जड

रिलायन्स स्पिनिङ मिल्स, नेपालको सबैभन्दा ठूलो स्पिनिङ मिल, सन् १९९५ देखि सञ्चालित छ र मुख्य रूपमा धागो उत्पादन गरी भारत, टर्की लगायत देशमा निर्यात गर्छ। कम्पनीले २०८० माघमा योग्य संस्थागत लगानीकर्ताहरूलाई बुक बिल्डिङ प्रक्रियाबाट शेयर बिक्री गरेको थियो, जसमा कट-अफ मूल्य ९१२ रुपैयाँ निर्धारण भयो। यसै आधारमा सर्वसाधारणका लागि १०% छुटसहित ८२०.८० रुपैयाँ प्रति कित्ता मूल्य तोकियो, जुन फेस भ्यालु १०० रुपैयाँको तुलनामा अत्यधिक प्रिमियम हो।

विवादको मुख्य जड नेपाल विद्युत् प्राधिकरणसँगको डेडिकेटेड तथा ट्रंक लाइनको बक्यौता हो। कम्पनीले करिब ७५ करोड रुपैयाँभन्दा बढी बक्यौता लुकाएर संस्थागत लगानीकर्ताहरूसमक्ष वित्तीय विवरण प्रस्तुत गरेको आरोप छ। जब यो तथ्य बाहिरियो, नेपाल धितोपत्र बोर्ड (सेबोन) ले २०८१ असारमा आईपीओ प्रक्रिया रोकेको थियो। संसदीय सार्वजनिक लेखा समितिको निर्देशन र अर्थ मन्त्रालयको पत्रपछि सेबोनमाथि दबाब पर्‍यो। कम्पनीले उच्च अदालत पाटनमा रिट दायर गरी अन्तरिम आदेश लियो, जसले प्रक्रिया अघि बढाउने बाटो खोलिदियो।

यो प्रकरणमा नीतिगत भ्रष्टाचारको स्पष्ट संकेत देखिन्छ। कम्पनीले पुरानो वित्तीय विवरणका आधारमा अनुमति लियो, बक्यौता स्वीकार गरेर किस्ताबन्दीमा तिर्न थाल्यो, तर मूल्य निर्धारणमा भने परिवर्तन गरेन। फलस्वरूप, सर्वसाधारण लगानीकर्ताहरूले कम्पनीको वास्तविक वित्तीय अवस्था नबुझी महँगो मूल्यमा शेयर किन्न बाध्य भए।

वित्तीय आतंकवाद: क्रोनी पुँजीवादको अदृश्य विष

आधुनिक विश्व अर्थव्यवस्थाको गहनतम छायामा, वित्तीय आतंकवाद वा क्रोनी पुँजीवादले एक अदृश्य महामारीको रूप धारण गरेको छ। यो केवल आर्थिक विकृति होइन, बरु समाजको नैतिक आधारशिला र मानवीय मूल्यहरूलाई विस्तारै खोक्रो पार्ने एक परिष्कृत युद्ध हो। यसले सुशासनको प्राणवायु चुस्छ, समानताको सपनालाई कुहिरोमा हराउँछ र शान्तिको बगैंचालाई विषाक्त बनाउँछ। यो लेखमा, हामी यसको गहन स्वरूप, परिचालन प्रक्रिया र मुक्तिका उपायहरूको गहन विश्लेषण गर्दैछौं, जसलाई साहित्यिक र दार्शनिक आयामबाट समृद्ध बनाइएको छ।

१. क्रोनी पुँजीवादको रहस्यमय जालो र वित्तीय आतंकवादको प्रारूप

क्रोनी पुँजीवादलाई एक अदृश्य स्पाइडर वेबको रूपमा कल्पना गर्न सकिन्छ, जसको जालोमा राजनीतिक शक्तिकेन्द्रहरू र व्यापारिक साम्राज्यहरूबीचको अपवित्र गठजोडले जडित हुन्छ। यसमा सफलता बजारको निष्पक्ष प्रतिस्पर्धा वा नवप्रवर्तनमा आधारित हुँदैन, बरु स्वार्थी सम्बन्धहरूको छायामा फस्टाउँछ। यो व्यवस्था, वित्तीय आतंकवादको रूपमा प्रकट हुँदा, राष्ट्रिय अर्थतन्त्रलाई कब्जा गरी एक अदृश्य आक्रमणकारी शक्ति बन्छ।

यो आतंकवाद भौतिक विस्फोटकहरूबाट मुक्त छ, तर यसको हतियार नीतिगत भ्रष्टाचार र संस्थागत नियन्त्रण हो। यसले सर्वसाधारणको श्रम, सपना र भविष्यलाई लुट्छ, जसरी कुनै परजीवीले आफ्नो होस्टलाई विस्तारै कमजोर बनाउँछ। बैंकिङ, बीमा र मेगा परियोजनाहरू मुठ्ठीभर अभिजातहरूको अधीनमा केन्द्रित हुँदा, यो भूत राज्यका अंगहरूलाई आफ्नो कठपुतली बनाउँछ। न्यायका स्वरहरू दबाइन्छन्, र सुशासनको मूल शत्रु(स्वार्थ द्वन्द्व)ले नवीनताको ज्योति निभाउँछ।

उदाहरणस्वरूप, नीतिगत भ्रष्टाचारमा व्यापारिक घरानाहरूले राजनीतिज्ञहरूलाई 'क्रय' गर्छन्, जसले गर्दा कानुनहरू जनहितमा होइन, निजी नाफामा रूपान्तरित हुन्छन्। यसले युवा उद्यमीहरूको लागि बजारको द्वार बन्द गर्छ, जसरी कुनै प्राचीन सामन्ती व्यवस्थाले नयाँ योद्धाहरूलाई अस्वीकार गर्थ्यो। सिन्डिकेट र कार्टेलहरूले एकाधिकार सिर्जना गर्दा, सिर्जनशील मस्तिष्कहरूको लागि प्रगतिको मार्ग अवरुद्ध हुन्छ, र राष्ट्रिय बौद्धिक सम्पदा नै कुण्ठित बन्छ।

२. समानता र विकासको अवरोध: एक दार्शनिक दृष्टि

समानता भनेको अवसरहरूको समान वितरण हो, जसलाई दार्शनिक जोन रसले 'न्यायको पर्दा' पछाडिबाट हेर्नुपर्ने बताएका थिए। तर वित्तीय आतंकवादले यो पर्दालाई च्यातेर अवसरहरूलाई अभिजात वर्गको एकाधिकारमा सीमित गर्छ। विश्वव्यापी तथ्यांकले देखाउँछ कि १% जनसंख्याको हातमा ८०% भन्दा बढी सम्पत्ति कब्जा छ, जसको जड यही क्रोनीय बेथिति हो।

विकासका नाममा लिएका ऋण र बजेटहरू भ्रष्टाचारको नदीमा बगेर तिनै क्रोनीहरूको खातामा पुग्छन्। श्रम शोषणले मजदुरहरूको मूल्य घटाउँछ, तर वस्तुहरूको मूल्य आकाश छुन्छ, जसरी कुनै दानवीय अर्थव्यवस्थाले गरीबहरूको रगतबाट आफ्नो साम्राज्य निर्माण गर्छ। यसले विकासलाई केवल भौतिक संरचनामा सीमित गर्छ, मानवीय जीवनको गुणस्तरमा होइन। नेपालजस्ता विकासोन्मुख राष्ट्रहरूमा यो अझ स्पष्ट छ, जहाँ क्रोनीय गठजोडले राष्ट्रिय समृद्धिको सपनालाई कुहिरोमा हराउँछ।

३. शान्ति र मानवताविरुद्धको क्रूर अनुहार: एक साहित्यिक प्रतिबिम्ब

वित्तीय आतंकवादको निर्दयता काफ्काको 'द ट्रायल' जस्तो रहस्यमय र अमानवीय छ। यसले आधारभूत आवश्यकताहरू(औषधि, खाद्यान्न र शिक्षा)लाई नाफाको बजार बनाउँछ। जब कुनै विपन्न बिरामी अस्पतालको ढोकामा प्राण त्याग्छ, त्यहाँ यो आतंकवादको कुरूप मुख देखिन्छ, जसले मानवीय संवेदनालाई शून्यमा झार्छ।

शान्तिको विनाश यसको अर्को आयाम हो। असमान वितरणले समाजमा आक्रोशको ज्वाला प्रज्वलित गर्छ, जसरी मार्क्सले वर्ग संघर्षको भविष्यवाणी गरेका थिए। विश्वका गृहयुद्धहरूको जडमा आर्थिक असमानता लुकेको हुन्छ, जसले सामाजिक अशान्तिको बीज रोप्छ। यसबाहेक, नाफाको लोभमा वातावरणीय विनाश(जंगलहरूको कटान, जलस्रोतहरूको दोहन)ले भावी पुस्ताको अधिकारलाई अहिले नै बेचिदिन्छ, जसलाई पर्यावरण दार्शनिकहरूले 'अन्तरपुस्तीय अन्याय' भन्छन्। यो अपराध मानवताको विरुद्धमा सबैभन्दा ठूलो हो, जसले पृथ्वीलाई नै एक नाफाखोरको प्रयोगशाला बनाउँछ।

४. समसामयिक सन्दर्भ: दशैंको प्रतीकवादसँग जोडेर

दशैंको पावन अवसरमा हामी दुर्गाको रूपमा शक्तिको आराधना गर्छौं। तर आधुनिक युगमा शक्ति भनेकै पुँजी हो, जसले क्रोनीय हातमा पर्दा महिषासुरको संहारकारी अवतार धारण गर्छ। विश्व अर्थतन्त्रमा मन्दीको छायाले सामान्य जनताको भान्सालाई महँगो बनाएको छ, मुद्रास्फीतिको आगोले दैनिकी जलाउँदा पनि कर्पोरेट साम्राज्यहरूको नाफा झन् फस्टाउँछ। यो तल्लो वर्गको रगतबाट माथिल्लो वर्गको मोटोपन हो, एक आधुनिक अधर्म, जसले दान्तेको 'इन्फर्नो' जस्तो नरक सिर्जना गर्छ।

नेपालमा रिलायन्स स्पिनिङ मिल्सको आईपीओ प्रकरण यसको ज्वलन्त प्रमाण हो। यसले देखाउँछ कि वित्तीय आतंकवाद कुनै दूरस्थ शक्ति होइन, बरु हाम्रै वरिपरिका व्यापारिक घराना र राजनीतिक संरक्षणकर्ताहरूबाट सञ्चालित छ। यसले नयाँ उद्यमीहरूलाई थिच्छ, सुशासनलाई हत्या गर्छ र समानताको नारालाई कागजी सपनामा सीमित गर्छ।

५. परिचालनको वैज्ञानिक रणनीति: एक छद्म युद्ध

यो आतंकवाद व्यवस्थित र वैज्ञानिक ढंगले सञ्चालित हुन्छ, जसरी माकियावेलीको 'द प्रिन्स' मा वर्णित छलपूर्ण राजनीति। मिडिया नियन्त्रण यसको मुख्य हतियार हो, ठूला मिडिया घरानाहरू क्रोनीहरूले कब्जा गर्छन्, जसले सत्यलाई कुहिरोमा लुकाउँछ र जनमतलाई हेरफेर गर्छ।

कानुनी छिद्रहरूको दुरुपयोग(कर छली, अफशोर खाताहरू र हुन्डी)मार्फत राष्ट्रिय सम्पदा विदेश पलायन हुन्छ। राजनीतिक चन्दा चुनावी युद्धको इन्धन बन्छ, जसले सत्ताधारीहरूलाई क्रोनीहरूको दास बनाउँछ। यसले विशेष गरी तेस्रो विश्वका अर्थतन्त्रहरूलाई क्यान्सरजस्तो खोक्रो बनाउँछ, जसको भाषा केवल 'नाफा' हो र धर्म मानवता होइन।

६. मुक्तिका मार्ग: एक आह्वान

क्रोनी पुँजीवाद एउटा क्यान्सर हो, जसले सुशासन, समानता र शान्तिलाई विस्तारै नष्ट गर्छ। यसबाट मुक्ति नागरिक जागरण, बलियो कानुनी ढाँचा र पारदर्शी नेतृत्वबाट सम्भव छ। लोकतन्त्र केवल राजनीतिक होइन, आर्थिक र वित्तीय पनि हुनुपर्छ, जसरी गान्धीले 'स्वराज' को कल्पना गरेका थिए।

आज नेपालमा नागरिक समाज चिन्तित छ। यो आतंकवादलाई परास्त गर्न, हामीले एकजुट भएर आवाज उठाउनुपर्छ। यसलाई विशेष बनाउन, हामीले साहित्य, दर्शन र विज्ञानलाई हतियार बनाउनुपर्छ, किनकि यो युद्ध केवल आर्थिक होइन, बरु मानवीय आत्माको लागि हो। यसले हामीलाई समृद्ध, समान र शान्तिपूर्ण समाजतर्फ डोऱ्याउन सक्छ, जसरी फिनिक्स चराले खरानीबाट पुनर्जन्म लिन्छ।

-लेखक सेयर बजारका लगानीकर्ता हुन् ।