काठमाण्डौ । अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले भारतले रूसबाट तेल खरिद गरेको भन्दै भारतीय आयातमा थप २५ प्रतिशत कर लगाउने कार्यकारी आदेश जारी गरेपछि त्यसको असर छिमेकी मुलुक नेपालमा समेत गहिरो रूपमा पर्न सक्ने देखिएको छ। यस निर्णयले भारतमा हुने अमेरिकी आयातमा भन्सार शुल्क ५० प्रतिशतसम्म पुर्याउनेछ, जसले भारतको अर्थतन्त्रमा भारी दबाब सिर्जना गर्नेछ। नेपाल, जसले शतप्रतिशत इन्धन भारतबाटै आयात गर्छ, यस निर्णयको प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष असरको सिकार बन्ने प्रबल सम्भावना छ।
१. प्रत्यक्ष असर : इन्धन मूल्यवृद्धिको चपेटामा नेपाल
नेपालले आफ्नो सम्पूर्ण पेट्रोलियम पदार्थ भारतीय आयल कर्पोरेशन (IOC) मार्फत नेपाल आयल निगम (NOC) को माध्यमबाट आयात गर्छ। भारतले अमेरिकी करको दबाबमा परेर आर्थिक घाटा न्यूनिकरण गर्न इन्धनमा दिँदै आएको अनुदान कटौती गर्न सक्छ वा निर्यात मूल्य बढाउन सक्छ।
IOC ले बढेको लागत NOC लाई स्थानान्तरण गर्छ, जसको सिधा भार नेपाली उपभोक्तामाथि पर्छ। पेट्रोल, डिजेल, मट्टितेल, खाना पकाउने ग्यास आदिको मूल्य आकाशिन सक्छ। परिणामस्वरूप:
-ढुवानी लागत बढ्नेछ, जसले देशभित्रका उत्पादन र सेवा लागत वृद्धि गराउँछ।
-यातायात भाडादर बढ्नेछ, जसको असर दैनिक उपभोग्य वस्तुहरूको मूल्यमा प्रत्यक्ष देखिनेछ।
-महँगीको नयाँ लहर आउने निश्चितजस्तै देखिन्छ।
२. अप्रत्यक्ष असर : महँगी, व्यापार घाटा र आर्थिक अस्थिरता
इन्धन मूल्यवृद्धिको प्रभाव केवल ऊर्जा क्षेत्रमा मात्र सीमित रहने छैन। यसको लहरो झैं असर समग्र अर्थतन्त्रभरि फैलिन्छ।
उत्पादन लागत बढ्नेछ – कृषि, उद्योग, निर्माण, ट्रान्सपोर्ट सबै क्षेत्रमा इन्धनको प्रयोग अत्यावश्यक छ। यसको मूल्य वृद्धिले खाद्यान्नदेखि निर्माण सामग्रीसम्म सबै वस्तु महँगो पार्नेछ।
व्यापार घाटा झनै गहिरिनेछ – नेपालको सबैभन्दा ठूलो आयात वस्तु इन्धन हो। मूल्य वृद्धिले कुल आयात लागत बढाउँछ, जसले नेपाल–भारत व्यापार घाटालाई थप भयावह बनाउनेछ।
३. भारतीय अर्थतन्त्रको संकट : नेपालमा गहिरो तरंग
भारतले अमेरिकामा निर्यात गर्ने वस्तुहरूमा ५०% कर लागेपछि त्यहाँका प्रमुख उद्योगहरू जस्तै कपडा, छाला, आईटी र मेसिनरी उद्योग प्रत्यक्ष प्रभावित हुनेछन्। त्यसको असर नेपालमा तीनवटा प्रमुख क्षेत्रमार्फत देखा पर्न सक्छ:
रेमिट्यान्समा कमी – लाखौं नेपालीहरू भारतमा रोजगारीमा छन्। त्यहाँको उद्योग संकटमा परेपछि रोजगारी गुम्ने खतरा बढ्छ, जसले रेमिट्यान्स घटाउनेछ।
आयात अवरोध – औषधि, मेसिनरी, उपभोग्य सामग्रीलगायत धेरै वस्तु नेपालले भारतबाटै ल्याउँछ। भारतको उत्पादन प्रणालीमा समस्या आएमा नेपालमा आपूर्तिको अभाव हुनसक्छ।
लगानीमा गिरावट – भारत नेपालमा ठूलो लगानीकर्ता हो। तर संकटमा परेका भारतीय कम्पनीहरूले नेपालमा लगानी घटाउने वा रोकिने सम्भावना बलियो छ।
४. रणनीतिक र राजनीतिक असर : विकल्प खोज्ने बेला
यो घटनाले नेपाललाई परनिर्भरताको नीति पुनर्मूल्यांकन गर्न बाध्य पार्नेछ।
आयात विविधीकरण अपरिहार्य – इन्धनको लागि वैकल्पिक स्रोत जस्तै चीनसँगको पारवहन सम्झौता, पाइपलाइन निर्माण, वा वैकल्पिक ऊर्जा (सौर्य, जलविद्युत) को प्रवर्द्धन अब प्राथमिकता बन्नुपर्नेछ।
राजनीतिक दबाब – महँगी र आर्थिक संकटले सरकारमाथि जनस्तरबाट चर्को दबाब सिर्जना गर्नेछ, जसले नीति निर्मातालाई वैकल्पिक समाधान खोज्न बाध्य पार्नेछ।
संक्षेपमा, अमेरिकाले भारतमाथि ५० प्रतिशतसम्मको अतिरिक्त कर लगाउने निर्णयले नेपाललाई गम्भीर आर्थिक संकट तर्फ धकेल्ने खतरा देखिन्छ। इन्धनको मूल्य वृद्धिदेखि व्यापक महँगी, व्यापार घाटा, रेमिट्यान्स घट्दै लगानीमा गिरावटसम्म यसको प्रभाव पर्नेछ।
यस्तो परिदृश्यले नेपालजस्तो भूपरिवेष्ठित र अत्यधिक एकदेशीय व्यापारमा आश्रित राष्ट्रलाई आफ्नो रणनीतिक स्रोतको विविधीकरण, आर्थिक आत्मनिर्भरता, र दूरदर्शी नीतिको खाँचो स्पष्ट रूपमा देखाउँछ।